Surochów - mała fredrowska wioska

Surochów jest wsią położoną w powiecie jarosławskim, na jednej z urodzajnych nadsańskich równin, nad starym korytem rzeki Szkło. Surochów bezpośrednio graniczy z wioskami: od wschodu z Makowiskiem i Wietlinem, z północy z Koniaczowem, na zachodzie z Sobiecinem.
Nie ma ścisłych informacji dotyczących pochodzenia nazwy Surochów. Według legendy, Surochowem władał hrabia, który posiadał dużą hodowlę koni, a jego żona była bardzo surowa dla poddanych. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od połączenia słów "surowy" i "chów". Powstanie wsi ma ścisły związek z osadnictwem na ziemi jarosławskiej. Osadnictwo i dalsze losy osady były nierozerwalnie związane z migracją ludności. Wieś za czasów księżnej Marii Wirtemberskiej, hrabiego Władysława Badeniego oraz księcia Witolda Czartoryskiego przeżywała rozkwit. Pozostałe czasy to mroczne epizody.
W drugiej połowie XVIII wieku Surochów był dziedzictwem rodziny Fredrów. Tam też urodził się w 1793 roku Aleksander - komediopisarz. Przypuszczalnie na początku XIX wieku nabyli Surochów Czartoryscy, po księciu Adamie Czartoryskim, jako część klucza wysockiego, majątku Surochów przypadł w spadku córce Księżnej Marii Wirtemberskiej, która to odsprzedała go hrabiemu Władysławowi Badenienuu .W 1907 roku od wnuka Badeniego - Ludwika dobra surochowskie odkupił Witold książe Czartoryski, który wcielił je do klucza pełkińskiego. Ostatnim właścicielem Surochowa w latach 1938-1945 był jego syn Witold Tadeusz książe Czartoryski żonaty z Elżbietą księżną Radziwiłłówną.
Podobnie jak cały obszar jarosławszczyzny. Surochów od pierwszych dni wojennych był systematycznie bombardowany przez niemieckie lotnictwo. Stosunkowo szybko, bo już 10.09.1939 roku, doszło do bezpośredniego starcia oddziałów polskich z niemieckimi wojskami, które to zostały rozbite i zmuszone do odwrotu. Cały Surochów zajęty był przez wojska niemieckie, które niszczyły i dewastowały wszystko, co stało im na drodze.
Dalszych zniszczeń dokonały bandy UPA w 1945roku. Surochów jak i jego okolice były miejscem egzekucji. Aby upamiętnić ofiary terroru hitlerowskiego na skraju wsi postawiono pomnik. Upamiętnia on lata 1942-1944, kiedy to Niemcy dokonali kilkukrotnych egzekucji na Polakach, w większości były to osoby nieznane.

Architektura Surochowa

Pałac w Surochowie był położony w głębi wsi, niespełna kilometr od skrzyżowania. Wybudowany osiemnastowieczny drewniany dwór, przypuszczalnie został przebudowany na murowany, który z kolei na przełomie XIX i XX wieku, dzięki Kazimierzowi Badeniemu stał się okazałym pałacem. Pałac cały był murowany. W czasie II wojny światowej pałac został zburzony i podpalony, jak i część wsi, przez bandy UPA w 1945 roku. Dalszych zniszczeń dokonali ludzie i czas.
W początkach lat sześćdziesiątych rozebrano zrujnowany pałac, dokonano dewastacji parku i dworskiej kaplicy. Pałac był ogrodzony bramą i murem z XVIII wieku oraz otoczony osiemnastowiecznym parkiem. Obecnie na skraju parku położony jest ogromny obelisk - głaz, ustawiony w 1960 roku ku czci sławnego komediopisarza Aleksandra Fredry urodzonego w Surochowie. Na tablicy przymocowanej do pomnika widnieje napis:

"ALEKSANDROWI FREDRZE 1793-1876
PISARZOWI POLSKIEMU URODZONEMU
W SUROCHOWIE"

Kaplica cmentarna w Surochowie położona była na pobliskim cmentarzu niespełna pól kilometra przed skrzyżowaniem. Na początku była drewniana, aż do drugiej wojny światowej, kiedy partyzanci wojenni ją podpalili i zburzyli.
Kościół w Surochowie pod wezwaniem św. Michała Archanioła położony jest w głębi wsi, około kilometr od skrzyżowania. Monumentalna budowla w typie bizantyjskim (ukraińskim), na rzucie krzyża greckiego, nakryta jest trzema kopułami. Fundatorem budowli był Witold Czartoryski. Zbudowana została w latach 1912-1914. Na podstawie planu i kosztorysu przygotowanego przez lwowskiego architekta. W 1911 roku zaczęto zwozić materiały na cerkiew murowaną, która miała stanąć na miejscu starej drewnianej, krytej gontem. Cerkiew tą przeniesiono poza cmentarz grzebalny cerkiewny, kilka grobów zachowanych jest do dzisiaj.
Budowa nowej cerkwi trwała 18 miesięcy. Książę Czartoryski na budowę cerkwi ofiarował całość drzewa potrzebnego do budowy. Rząd austriacki udzielił pewnej dotacji. Budowę zakończono uroczystym poświęceniem przez biskupa Jozafata Kocyłowskiego. Na początku była to cerkiew greko-katolicka, od roku 1946 parafię obejmują księża obrządku rzymsko-katolickiego. Tradycją ostatnich lat jest sprawowana również w tym kościele liturgia obrządku greckokatolickiego, w dniu wspomnienia św. Panaskewi.
W 1983 roku przystąpiono do kapitalnego remontu kościoła, który był w stanie opłakanym, na głównej kopule nie było całkowicie blachy, dach podziurawiony, tynki zmurszałe, odpadające partiami. W głównej kopule zmieniono zgniłą, wieźbę dachową i pokryto nową, ocynkowaną blachą. Uzupełniono zmurszałe tynki i odnowiono całą elewację zewnętrzną. Umieszczono na frontonie kościoła płaskorzeźbę św. Michała Archanioła. Zmieniono nagłośnienie i elektryfikację kościoła, przerobiono prezbiterium z ołtarzem włącznie. Wewnątrz - polichromia malowana w latach 1984-1985 przez Stanisława Gąsiora, ucznia Wilusza z Krakowa. W tym też roku zaczęto instalować brakujące pająki oświetleniowe i kinkiety wykonane przez metaloplastyka Stanisława Stopyrę. Do dnia dzisiejszego przeprowadzane są remonty i modernizacja. Obecny kościół, jako bryła cerkiewna jest największym pod względem powierzchni budynkiem na Podkarpaciu.

Szkoła podstawowa (wiejska) została założona w Surochowie przez ks. Adama Czartoryskiego w 1828 roku. Budynek szkoły położony był w głębi wsi. Na początku budynek szkoły był drewniany, ale w czasie drugiej wojny światowej budynek ten został spalony. Dopiero po wojnie obok zgliszcz zbudowano szkołę większą murowaną i nazwano ją imieniem sławnego komediopisarza Aleksandra Fredry.
Uczniowie szkoły pamiętają swojego patrona, gromadzą o nim wiadomości, poznają jego twórczość. Dowodem tego są coroczne obchody dnia patrona szkoły 18 maja, w dzień imienin komediopisarza, w trakcie, których prezentują wiedzę o swoim patronie. Od 1999 roku uczniowie mają stały kontakt z teatrem "FREDREUM" w Przemyślu, który w ramach PRZEMYSKIEJ WIOSNY FREDROWSK1EJ wystawia corocznie spektakle w Surochowie.